1. Thời kỳ hình thành (1744)
Chùa Giác Lâm được xây dựng vào năm 1744 (năm Cảnh Hưng thứ 4) dưới thời chúa Nguyễn Phúc Khoát, do cư sĩ Lý Thụy Long sáng lập. Ban đầu, chùa có tên là "Sơn Can," với ý nghĩa gắn bó với vùng đất này. Sau đó, chùa được đổi tên thành "Giác Lâm," mang hàm ý về giác ngộ và tâm hồn thanh tịnh.
2. Kiến trúc và mở rộng (18-19 thế kỷ)
Chùa Giác Lâm mang đậm phong cách kiến trúc của Phật giáo Nam Bộ, với kết cấu truyền thống gồm ba gian chính: chánh điện, giảng đường và nhà tổ. Chùa được xây dựng theo dạng chữ “Tam,” với các gian nhà nối tiếp nhau. Đặc biệt, chùa nổi bật với bảo tháp Xá Lợi cao 7 tầng, được xây dựng vào năm 1970, là nơi thờ xá lợi Phật.
Trong thế kỷ 19, chùa Giác Lâm đã trải qua nhiều lần trùng tu và mở rộng, đặc biệt là dưới sự dẫn dắt của các vị trụ trì nổi tiếng như Hòa thượng Tiên Giác - Hải Tịnh và Hòa thượng Như Trí. Những lần trùng tu này đã góp phần làm phong phú thêm giá trị kiến trúc và nghệ thuật của chùa.
3. Giai đoạn lịch sử và vai trò trong phong trào cách mạng
Chùa Giác Lâm không chỉ là một nơi thờ tự mà còn đóng vai trò quan trọng trong các phong trào cách mạng. Chùa là nơi ẩn náu, hoạt động của nhiều nhà cách mạng và là cơ sở liên lạc bí mật trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.
4. Giá trị văn hóa và nghệ thuật
Chùa Giác Lâm nổi tiếng với hệ thống tượng Phật cổ, các bức hoành phi, câu đối và hệ thống bao lam được chạm khắc tinh xảo. Trong chùa có hơn 100 pho tượng gỗ quý, trong đó đáng chú ý nhất là tượng A Di Đà, tượng Quan Thế Âm Bồ Tát và các tượng La Hán. Những tác phẩm này phản ánh trình độ thủ công mỹ nghệ cao của các nghệ nhân thời bấy giờ.
5. Chùa Giác Lâm ngày nay
Ngày nay, chùa Giác Lâm không chỉ là một di tích lịch sử cấp quốc gia (được công nhận năm 1988) mà còn là một trung tâm sinh hoạt tôn giáo lớn của Phật giáo tại Thành phố Hồ Chí Minh. Chùa thường xuyên tổ chức các lễ hội Phật giáo và thu hút đông đảo Phật tử cũng như du khách trong và ngoài nước đến tham quan, chiêm bái.
Chùa Giác Lâm không chỉ là một ngôi chùa cổ kính với bề dày lịch sử, mà còn là một biểu tượng của sự gắn kết giữa văn hóa, tôn giáo và truyền thống dân tộc Việt Nam qua nhiều thế kỷ.
